Sağlık ve beslenme açısından balın faydaları

Sağlık ve beslenme açısından balın faydaları
Bal, geçmişi binlerce
yıla dayanan ve insanlar tarafından tüketilen doğal bir gıda maddesidir. Balın
içerisinde karbonhidrat, su, enzimler, proteinler, vitaminler, organik ve amino
asitler, fenolik bileşikler, polen partikülleri, esansiyel yağlar, steroller
gibi birçok makro ve mikro bileşen bulunur. Balın fiziksel ve kimyasal bileşimi
botanik orijinine, üretildiği bölgeye, uygulanan işlemlere göre farklılıklar
gösterir. Yüksek besleyici değere sahip olmasının yanı sıra, yapılan çalışmalarda
balın antimikrobiyel, antioksidan, antiinflamatuar, antimutagenik,
antikanserojen etkilerinin bulunduğu tespit edilmiştir.
Bal, bitkilerin
çiçeklerinden veya diğer canlı kısımlarından salgılanan nektarın ve bitki üzerinde
yaşayan bazı böceklerin salgıladığı maddelerin, bal arıları tarafından
toplanması, bileşimlerinin değiştirilmesi, peteklerde depolanması ve olgunlaşması
sonucunda üretilen doğal bir gıda maddesidir. Kaynağına göre çiçek ve salgı
balı olarak sınıflandırılır. Bitki nektarlarından elde edilen bal çiçek balı,
bitkilerin canlı kısımlarının salgılarından veya bitkilerin canlı kısımları
üzerinde yaşayan bitki emici böceklerin (Hemiptera) salgılarından elde edilen
bal ise salgı balı olarak isimlendirilir (TGK, 2012).
Arı ile insan arasındaki
ilişkinin taş devrine kadar uzandığı, bal konusundaki ilk yazılı kaynakların
M.Ö. 2100-2000 yıllarına dayandığı ve bir Sümer tabletinde balın ilaç ve merhem
olarak kullanılmasından bahsedildiği belirtilmektedir (Bogdanov ve ark., 2008).
Bal bir besin maddesi
olmasının yanında eski Mısırlılar, Asurlular, Çinliler, Yunanlılar ve Romalılar
tarafından şifalı otlarla birlikte veya tek başına açık yaralarda, yanıklarda,
katarakta, ülser tedavisinde ve göz ağrılarında tıbbi amaçlı olarak da
kullanılmıştır.
Balın
bileşimi ve besleyici değeri
Balın bileşimi botanik
orijinine, mevsimsel ve çevresel faktörler ile uygulanan işlemlere (hasat
zamanı, depolama vb.) bağlı olarak farklılık gösterir. Bal karbonhidrat, su,
mineral madde, enzimler, proteinler, hormonlar, vitaminler, organik ve amino
asitler, fenolik bileşikler, polen partikülleri, esansiyel yağlar, steroller
gibi çok sayıda makro ve mikro bileşenden oluşur. Balın yüzde 70- 80‟i
karbonhidratlardan oluşur ve baldaki başlıca monosakkaritler früktoz ve
glikozdur. Bunlara ilave olarak balda 25 farklı oligosakkaritin bulunduğu
tespit edilmiştir.
Balın tüketilmesini
takiben früktoz ve glikoz hızla kana karışır ve vücudun enerji gereksinimi için
kullanılırlar. Yüksek karbonhidrat içeriği nedeniyle bal özellikle çocuklar ve
sporcular için mükemmel bir enerji kaynağıdır. Balda yüzde 10 - 20 oranında su,
yaklaşık yüzde 5 oranında protein, enzim ve serbest amino asitler bulunur. Baldaki
başlıca enzimler diastaz, invertaz ve glikoz oksidazdır. Vitaminler ve
mineraller ise oldukça küçük miktarlarda bulunurlar. Balda 1 - 5 yaş arasındaki
çocukların beslenmesinde önemli olan krom, manganez ve selenyum yanında,
beslenme açısından faydaları bulunan sülfür, bor, kobalt, florür, iyot,
molibden ve silikon gibi mineral ve iz elementlerde bulunmaktadır.
Bal kalp, damar ve beyin
fonksiyonları için gerekli olan 0.3-25 mg/kg arası değerlerde kolin ve 0.06-5
mg/kg değerlerde asetilkolin içerir. Asetilkolin aynı zamanda nörotransmitter
olarak görev yapar. Diğer önemli bir bileşen flavonoid, fenolik asitler,
fenolik asit türevlerinden oluşan antioksidan özelliğe sahip polifenollerdir
(Bogdanov ve ark., 2008; AlvarezSuarez ve ark., 2010).
Balın
sağlık açısından önemi
Yapılan çalışmalarda
balın içerdiği çok sayıdaki makro ve mikro bileşen kaynaklı olarak
antimikrobiyel, antioksidan, antiinflamatuar, antimutagenik, antikanserojen
etkilerinin bulunduğu bildirilmektedir (Bogdanov ve ark., 2008). Balın
bakteriler, mayalar, mantarlar, bazı viruslar ve parazitlerin üremesini
engelleyici etkisi bulunmaktadır.
Bal kalp hastalığı,
kanser, katarakt ve immun sistem üzerinde etkili doğal bir antioksidan kaynağı
olması yanında meyve ve sebzelerdeki enzimatik esmerleşme ile bazı gıdalardaki
lipit oksidasyonunu önlemede etkilidir. Balda bulunan flavonoidler, fenolik
asitler ile glikoz oksidaz, katalaz gibi enzimler, askorbik asit, karotenoid
benzeri maddeler, organik asitler, maillard reaksiyonu sonucu oluşan ürünler,
amino asitler ve proteinler balın antioksidan özelliğini oluştururlar
(Alvarez-Suarez ve ark., 2010).
Karadeniz bölgesinden
toplanan orman gülü balları üzerinde yapılan çalışmada balların iyi bir
antioksidan kaynağı olduğunun tespit edilmiştir. Ihlamur, kolza, ahududu balları
ile çok çiçekli ballar, karışık ve salgı balları kullanılarak yapılan çalışmada,
balların toplam fenolik madde ve antioksidan aktivitesinin balın orijin aldığı
bitki, coğrafi koşullar ve hasat zamanına göre önemli farklılıklar gösterdiği,
antioksidan kapasitesi ile toplam fenolik madde miktarı arasında pozitif yönde
bir korelasyon bulunduğu ve fenolik madde ile antioksidan kapasite açısından en
yüksek değerlerin salgı balları ile karışık ballarda tespit edildiği belirtiliyor.
Yapılan çalışmada kara
buğday balının yüksek antioksidan aktiviteye sahip olduğu, fenolik madde
içeriği ile antioksidan aktivitesi arasında doğrusal bir ilişki bulunduğunu
aktarılıyor. Balın cilt iltihabı, ödem ve eksudasyonu önleyici etkileri de bulunuyor.
Yara iyileşmesini artırırken ve doku yenilenmesini de hızlandıran bal; yara
tedavisinde fiziksel özellikleri nedeniyle, koruyucu bir bariyer sağlamakta ve
yüksek ozmolaritesi nedeniyle yaralı dokulara yapışmadan yarayı iyileştirici,
nemli bir ortam oluşturmaktadır.
Ayrıca balın immun
sistemin güçlenmesini sağladığı, kanser ve metastaza karşı koruyucu özellik
gösterdiği belirtilmektedir. Propolis, arı sütü, arı zehiri, polen ve balmumu
gibi arıcılık ürünlerinin de sağlık açısından önemli faydaları bulunmaktadır.
Propolisin antimikrobiyel ve antikanserojen, arı sütünün antibakteriyel,
antiinflamatuar, antioksidan, antikanserojen, tansiyon düşürücü ve antiseptik,
arı zehirinin antikanserojen etkiye sahip olduğu belirtilmektedir.
Bal; doğal ve besleyici
olmasının yanında sağlığı koruyucu ve iyileştirici özellikleri de bulunan bir
gıda maddesidir. Yapılan araştırmalar balın içerisinde çok küçük miktarlarda
bulunan maddelerin çok önemli vasıflara sahip olabildiğini göstermektedir.
Yorum ekle